Student’s life

Սան Ստեֆանոյի հաշտության պայմանագիր

1878 թ. փետրվարի 19-ին կնքվեց ռուս-թուրքական հաշտությունը Կ. Պոլսից ոչ հեռու գտնվող Սան Ստեֆանո ծովափնյա ավանում՝ հայ մեծահարուստ Առաքել Դադյանի ամառանոցում: Ռուսաստանին էին անցնում Կարսի, Կաղզվանի, Օրթիի, Արդահանի, Ալաշկերտի և Բայազետի գավառները, Սև ծովի առափնյա շրջանները՝ Բաթում նավահանգստով: Էրզրումը և Բասենը վերադարձվում էին Օսմանյան կայսրությանը:

Սան Ստեֆանոյի պայմանագրում արծարծվեց նաև XIX դ․ երկրորդ կեսի հայ հասարակական-քաղաքական կյանքի հիմնական առանցքը կազմող Հայկական հարցը։ Այն, Արևելյան հարցի բաղկացուցիր մաս լինելով, այդ ժամանակաշրջանում վերաբերում էր արևմտահայության ազատագրության կամ ինքնավարության խնդրին։

Սան Ստեֆանոյի պայմանագրում տեղ գտան Հայաստանին և հայերին վերաբերվող առանձին հոդվածներ և ձևակերպումներ, որոնց դրույթները մասամբ էին համընկնում հայերի առաջադրած պահանջներին: 16-երորդ հոդվածով Բարձր դուռը պարտավորվում էր Արևմտյան Հայաստանում ռուսների գրաված և կրկին Թուրքիային վերադառձնելիք գավառներում անհապաղ բարեփոխումներ անցկացնել և ապահովել հայերի անվտանգությունը քրդերից և չերքեզներից: 25-րդ հոդվածն իրավունք էր տալիս ռուսական զորքերին 6 ամիս ժամկետով մնալու Հայաստանում: 27-րդ հոդվածով Թուրքական կառավարությունը պարտավորվում էր չհալածել պատերազմում ռուսներին աջակցած քրիստոնյաներին:

Պայմանագրում կային շատ անորոշություններ. ըստ 16-րդ հոդվածի ստացվում էր, որ Օսմանյան կայսրությունում հայերի հալածանքների մեղավորները ոչ թե թուրքական իշխանություններն են, այլ քրդերն ու չերքեզները: Նման ձևակերպումը ոչ թե կերաշխավորեր հայերի անվտանգությունը, այլ կսրեր նրանց հարաբերությունները հարևանների հետ:

Պետության կառուցակարգը

Քաղաքական ամբողջականության տեսանկյունից պետությունը քաղաքականապեսկազմակերպված ցանկացած համայնքն է, որն ապրում է կառավարման միևնույնհամակարգի ներքո։ Պետությունները կարող են լինել սուվերեն (ինքնիշխան) և ոչ սուվերեն(ոչ ինքնիշխան)։ Օրինակ, դաշնային (ֆեդերալ) պետությունները դաշնային (ֆեդերալ) միությունների անդամ են, և միայն մասնակիորեն են սուվերեն, բայց, այնուամենայնիվպետություններ են։ Որոշ պետություններ արտաքին սուվերենի կամ գերիշխանության(հեգեմոնիայի) սուբյեկտ են, որում հիմնական սուվերենությունը գտնվում է մեկ այլ պետությանմեջ։ Այն պետությունները, որոնք ինքնիշխան են, հայտնի են որպես սուվերենպետություններ։ Ամերիկյան անգլերենի կրողները հաճախ պետություն և կառավարությունտերմինները օգտագործում են որպես հոմանիշներ, որտեղ երկու բառերն էլ ենթադրում ենկազմակերպված քաղաքական խմբի առկայություն, որը որոշակի տարածքումիրականացնում է իշխանություն։ Շատ հասարակություններ պետությունների կողմիցկառավարվել են հազարամյակներով, մինչդեռ որոշները եղել են պետականազուրկհասարակություններ։ Ժամանակի ընթացքում կառավարման բազմաթիվ ձևեր են զարգացել՝իրենց գոյության իրավունքը հիմնավորելով ամենատարբեր արդարացումներով( ինչպեսօրինակ Թագավորների աստվածային իրավունքը, հասարակական պայմանագրիտեսությունը և այլն)։ 21-րդ դարում ժամանակակից ազգ֊պետությունը պետության գերիշխողձևն է, որի սուբյեկտ է հանդիսանում ժողովուրդը։

Պատմական Արուճ․․․

Այն հնամենի բնակավայրը որն այնքա՜ն հարազատ է։ Այն դպրոցը որտեղ սովորել եմ 10 տարի այժմ դարձել է այն վայրը որի մասին ցանկանում եմ բոլորն իմանան, բոլորն իմանան այս գեղեցիկ, պատմությունով հարուստ գյուղի մասին։ Գան, շրջեն, տեսնեն, ծանոթանան այն գյուղի հետ որը ես էսպես եմ անվանում «Հնագույն պատմության լուռ վկաները․․․»։ Արագածոտն գավառի այդ հնամենի բնակավայրը, անհիշելի ժամանակներից ի վեր, հայ ժողովրդի պատմությանը համաքայլ, կրելով բոլոր վերելքներն ու անկումները, այժմ ապրում է նոր, երջանիկ կյանքով։ Իսկ Արուճի հուշարձանախումբը ուսումնասիրությունների և պեղումների շնորհիվ մշտապես հարստանում է նորանոր հուշարձաններով, որոնք լուսաբանում են բնակավայրի բազմադարյան պատմության դրվագները։ Եվ եթե նկատի ունենանք, որ միջնադարյան պարսպապատ ավանի ներսում դեռ պեղումներ չեն արված, ապա կարելի է ասել, որ Արուճը հայ մշակույթի պատմությանը դեռ բազում նորություններ ունի մատուցելու։

Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիր տեղափոխվել եմ Արուճի միջնակարգ դպրոցից, որտեղ սովորել եմ 9 տարի։ Ուսման ոճը չափազանց տարբեր է և անգամ նմանության փոքր նշույլ չկա։ Գրիչ, տետր, գիրք, թեմատիկ և զանգ, կարոտով եմ վերհիշում այս ամենը։ Այժմ երբ անցնում եմ դպրոցի կողքով ցանկանում եմ ներս մտնել, վերցնել գրիչը, բացել տետրն ու գիրքը և սկսել գրել։ Գրեթե մեկ տարի չէի գնացել դպրոց ու կարոտս այնքան շատ էր։ Այսօր վերջապես եկավ այն օրը որ մի խումբ Սեբաստացիների հետ գնացինք ինձ այնքա՜ն հարազատ դպրոց։ Դպրոց՝ որի ամեն անկյունում մի հիշողությւոն կա, որի պատերը այքա՜ն հարազատ են, ու վերջապես դպրոց՝ որտեղ ես մեծացել և հասել եմ այս կետին, իսկ դա միայն այնտեղի ուսուցիչների և ընկերների շնորհիվ։ Երբ տիկին Ելենան ասաց որ խոսեմ և մի փոքր պատմեմ դպրոցի մասին, ես այնքան ոգևորված և երջանիկ էի որ անգամ չէի կարողանում խոսքս շարադրել։ Անչափ շատ էի կարոտել։

Սկզբում այցելեցինք Արուճի քարավանատուն որը ճանապարհի հենց սկզբին է գտնվում։ Արուճի քարավանատունը արևելքից Դվինի վրայով՝ Անի, Կարս և Սև ծով դուրս եկող առևտրական ճանապարհի Դվին — Անի հատվածում գտնվող օղակներից մեկն էր։ Արուճի միջնադարյան քարավանատունը կատարել է ոչ միայն սովորական հյուրանոց-իջևանատուն, այլև վաճառանոցի՝ շուկայի դեր։  Այստեղ կարող էին հանգրվանել, իսկ անհրաժեշտության դեպքում պատսպարվել հարյուրավոր մարդիկ և անգամ անասուններ, սայլեր և այլն։ Քարավանատնից հետո գնացինք Արուճի միջնկարգ դպրոց, այն ամբողջովին վերանորոգվել էր 2012 թվականին, գեղեցիկ միջանցքով, լուսավոր պատուհանագոգերին ամենուր ծաղիկներ են: Այնտեղ մեզ դիմավորեցին դպրոցի սովորողները և ուսուցիչները հանձինս դպրոցի տնօրեն՝ Արփինե Մելիքսեթյանի։ Ծանոթացանք, պատմեցինք կրթահամալիրի մասին և սովորողների հետ շրջեցինք դպրոցում, ցանոթացան դպրոցի գրադարանի, քիմիայի և ֆիզիկայի լաբորատորիայի հետ։

Պարեցինք, երգեցինք, այնուհետև շարժվեցինք դեպի Բերդ։ Արուճի բերդը գտնվում է տաճարից և իշխանաշեն պալատից հարավ-արևմուտք, Աղբրի ձորի ձախ կողմում։ Բերդի հյուսիս-արևմտյան անկյունահատվածը, որը պայմանականորեն կանվանենք միջնաբերդ, բազմաթիվ վերակառուցումների է ենթարկվել և իր այժմյան տեսքը ստացել է XVI դարում, թուրք-պարսկական պատերազմների ժամանակ։ Ավելի ուշ, այն վեր է ածվել գյուղացիների կացարանի, այժմ կիսավեր է։ Հայտնի է նաև թուրք պատմիչներից մեկի հիշատակությունն այն մասին, որ 1514 թ․ Արուճում է եղել սուլթան Սելիմը։ Սակայն Արուճի բուն բերդը շատ ավելի հին ծագում ունի և ինչպես ցույց են տալիս փաստերը, գոյություն է ունեցել Գրիգոր Մամիկոնյանից էլ առաջ։ Արուճում արքունական զորքերի ձմեռանոց լինելու մասին Եղիշեի հաղորդած տեղեկությունից երևում է, որ V դարում այստեղ ամրոց է եղել, որը գրավել է Վասակ մարզպանը։ Իսկ VII դարի 50-ական թվականներին որոշ ժամանակ Արուճում է կայանել արաբ Հաբիբ իբն Մասլաման, հանգամանք, որը ևս վկայում է տեղում ռազմաստրատեգիական հենակետի մասին։ Պարսպի քարաշարքերի հորիզոնական կարանների եզրակոսները և բուրգերի ձևը վկայում են, որ բերդը կառուցվել են վաղ միջնադարում՝ դատելով Եղիշեի հիշատակությունից՝ Արշակունիների օրոք։Պեղումների շնորհիվ հանվել են զանազան կառույցների սրբատաշ քարեր, սյան խարիսխ։ Հայտնաբերվել է նաև խեցեղեն։ Արուճի միջնաբերդի հարավ-արևմտյան ուղղությամբ, ձորի հանդիպակաց կողմում գտնվում է բնակավայրի հիմնական աղբյուրը։ Միջնաբերդից դեպի աղբյուր տանող ստորգետնյա ուղին, որը հնում օգտագործվել է պաշարումների ժամանակ, մինչև մեր դարի 30-ական թվականները անցանելի էր, այժմ փլուզված է։ Արուճի բերդի հետագա պեղումները, հատկապես միջնաբերդի ստորին շերտերի հետազոտումը, կարող է շատ արդյունավետ լինել ոչ միայն Արուճի պատմության, այլև հայ վաղ միջնադարյան բերդաշինության ուսումնասիրության առիթով։

Հետո շարժվեցինք դեպի եկեղեցի։ Արուճի ս․ Գրիգոր տաճարը հայ ճարտարապետության ոսկեդարի ամենանշանավոր կառույցներից է։ Տաճարի առաջին ուսումնասիրողներից մեկը՝ վաստակաշատ Թորոս Թորամանյանը գրում է․ «Արուճի մեջ, բացի գմբեթից կանգուն է Գրիգոր Մամիկոնյանի ․․․ կանգնած եկեղեցին, որ մի գոհար է 7-րդ դարու մեջ։ ․․․ Արուճի եկեղեցին ոչ միայն իր մեծությամբ և բարձրությամբ նշանավոր է, այլ շինարարական տեսակետով ևս սքանչելի է»։ Ըստ շինարարական արձանագրության, տաճարի հիմնադրությունը տեղի է ունեցել Գրիգոր Մամիկոնյանի իշխանության անցնելու հաջորդ տարում՝ 662 թ․ մարտի 25-ին, որից հետո շինարարական աշխատանքները ավարտվել են 666 թ-ին, ինչպես նշում են պատմիչները (Սամվել Անեցի, Կիրակոս Գանաձակեցի)։ Արուճի տաճարը իր չափերով վաղ միջնադարյան գմբեթավոր դահլիճների մեջ ամենամեծն է։ Այն, անգամ այժմ, երբ բացակայում է բարձրադիր գմբեթը, գերիշխում է Արուճ գյուղի և նրա շրջակայքի ընդարձակ համայնապատկերի վրա։ Իր բազմադարյան գոյության ընթացքում Արուճի տաճարը բազմաթիվ երկրաշարժեր ու զանազան ավերածությունները է տարել, որոնք, իհարկե, անհետևանք չեն անցել։ Երկրաշարժի զոհ է դարձել տաճարի հսկայական գմբեթը։ Մինչև օրս շինության արևմտյան պատի հյուսիսային մասում երևում է առաստաղից մինչև գետին հասնող մի ճեղք, որը ևս երկրաշարժի հետևանք է։ Պետական հոգատարության շնորհիվ այժմ Արուճի տաճարը իր գեղեցկությամբ, ձևերի ներդաշնակ միասնությամբ, վեհաշուք ներքին տարածությամբ դիտողին է ներկայացնում հայ միջնադարի շինարար ոգու հեռավոր արձագանքը, ստիպում ակնածել երբեմնիկ բազմահմուտ վարպետների ստեղծագործ աշխատանքին, որը ծնունդն է հենց ինքը՝ դարերից եկող ու դեպի դարերը գնացող այս տաճարը։

Թ․ Թորամանյանը ևս մեծ հուսեր էր կապում Գրիգոր Մամիկոնյանի պալատի պեղումների իրագործման հետ։ Այդ առիթով նա գրում է․ «Չափազանց հեշտ և հետաքրքիր է այս ապարանքի պեղումը, որով միայն լիակատար գաղափար կունենանք 7-րդ դարու իշխանական ապարանքի մասին», կամ «անպայման այդ բլրի տակ պահված կլինեն շատ լուսաբանություններ հօգուտ հայ պատմության և գեղարվեստի»։ Հայ ճարտարապետության մեջ վաղ միջնադարից հայտնի են վեց պալատական կառույցներ՝ Դվինի, Արշակունիների գահադահլիճը, կաթողիկոսարանի երկու դահլիճները, Զվարթնոցում Ներսես Շինող կաթողիկոսի կառուցած պալատը, Ավանի կաթողիկոսարանը, և Արուճի իշխանաշեն պալատը։ Ինչպես երևում է հատակագծերի համեմատությունից հորինվածքային մեծ նմանություն կա Դվինի և Արուճի պալատների միջև, որը վկայում է «որ Հայաստանում 5-7-րդ դարերում մշակվել են ոչ միայն եկեղեցական , այլև աշխարհիկ շենքերի որոշակի տիպեր»։

Մեզ հետ միասին շրջեցին նաև դպրոցի աշակերտները և պատմության ուսուցիչ՝ Հովհաննես Հայրապետյանը, ով սեբաստացիներին մանրամասն ներկայացրեց այն բոլոր վայրերի մասին որոնց մասին նշեցի։ Միմյանց հաջողություն մաղթեինք և շարժվեցինք դեպի մեր տուն։

Եվ որպես ճամփորդության համակարգող ցանկանում եմ շնորհակալություն հայտնել՝ Ելենա Սարգսյանին, սեբաստացիներին՝ համախմբված և միասնական լինելու համար: Արուճի դպրոցի տնօրենին և ուսուցիչներին՝ ջերմ ընդունելության համար, աշակերտներին՝ ովքեր մեզ հետ միասին շրջեցին և ևս մեկ անգամ վերհիշեցին իրենց (մեր) գյուղի պատմությունը։ Շնորհակալություն…

Հայկական հարցի միջազգայնացումը

Բալկաններում և Արևելքում Ռուսաստանի դիրքերի ամրապնդումն առաջացրեց առաջին հերթին Մեծ Բրիտանիայի և Ավստրո-Հունգարիայի դժգոհությունը: Նրանք պահանջեցին կնքված պայմանագրի կետերն ամբողջությամբ համաձայնեցնել իրանեց հետ, հակառակ դեպքում սպառնում էին պատերազմով: Ռուսական կառավարությունը տեղի տվեց համաձայնելով հարցը քննարկել մեծ տերությունների հետ: Որոշվեց Գերմանիայի կանցլեր Օտտո Բիսմարկի նախագահությամբ Բեռլինում գումարել վեհաժողով:

Հայկական հարցի միջազգայնացնումն աշխուժություն առաջացրեց հայ հասարակական շրջանակներում: Նույնիսկ առաջադրվեցին անկախ հայրենիքի կառավարիչների թեկնածություններ: Բարձր դուռը փորձում էր իր հսկողության տակ վերցնել հայերի գործողությունները: Սուլթանը հայոց պատրիարքին նույնիսկ առաջարկում է պատվիրակություն ուղարկել վեհաժողով: Այդ քայլով նա ցանկանում է հայկական պահանջները հարկադրել բուլղարների շահերին և դրանով խառնել Ռուսաստանի ծրագրերը: Հայոց պատրիարքը որոշում է առիթն օգտագործել և հայերի պահանջները ներկայացնել վեհաժողովին:

Ազգային գործիչ Գրիգոր Օտյանի առաջարկությամբ Եվրոպա մեկնող պատվիրակությունը գլխավորում է Մկրտիչ Խրիմյանը: Պատվիրակությունը կազմում էին Մինաս Չերազը, Մինաս Փափազյանը և Խորեն Նարբեյը: Հոգևոր գործիչ Խորեն Նարբեյը մեկնում է Սանկտ Պետերբուրգ ռուսական արքունիքի հետհայերի պահանջները համաձայնեցնելու համար:

Վեհաժողովի նախօրյակին՝ մայիսի 25-ին, կնքված անգլո-թուրքական գաղտնի համաձայնագրով Մեծ Բրիտանիան Թուրքիայից ստացավ Կիպրոս կղզին՝ փոխարենը խոստանալով պաշտպանել թուրքական պահանջները։

1878 թ․ հունիսի 1-ին Բեռլինում սկսված վեհաժողովը ընթացավ առանց հայերի մասնակցության։ Անտեսելով Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրում Հայկական հարցի մոտեցումները՝ Բեռլինի վեհաժողովում Հայաստանի ինքնավարության ծրագիրը լիովին մերժվում է։ Պայմանագրի 61-երորդ հոդվածը ևս թուրքական կառավարությանը պարտավորեցնում էր հայերի համար բարեփոխումներ անցկացնել և ապահովել նրանց անվտանգությունը: Բայց բարեփոխումների իրագործման հսկողությունն այժմ, բացի Ռուսաստանից, դրվում էր նաև վեհաժողովի մասնակից մյուս տերությունների վրա։ Դա վերջիններիս հնարավորություն է տալիս միջամտելու Թուրքիայի ներքին գործերին։

Քանի որ Ռուսաստանն իր զորքերն անհապաղ դուրս էր բերելու գրաված տարածքներից, ոչ մի երաշխիք չէր մնում բարեփոխումների կենսագործման համար: Բեռլինի պայմանագրում Հայաստան անունը փոխարինվել էր հայաբնակ մարզեր բառակապակցությամբ: Ալաշկերտն ու Բայազետը վերադարձվեցին Օսմանյան կայսրությանը: Ռուսաստանին էր մնում միայն Կարսը՝ շրջակա գավառներով: Կարս բերդաքաղաքը շուտով դարձավ նորաստեղծ Կարսի մարզի կենտրոնը, դրա մեջ մտան Կարսի, Արդահանի, Կաղզվանի և Օլթիի գավառները

Վեհաժողովի որոշումները խոր հիասթափություն առաջացրին հայության մեջ: Խրիմյանն ու Չերազը վեհաժողովի վերջին օրը՝ հուլիսի 1-ին, բողոք ներկայացրին մեծ տերություններին: Խրիմյան Հայրիկը վեհաժողովը պատկերավոր ձևով նմանացրեց հարիսայի ճաշկերույթի, որին երկաթե շերեփներով ներկայացած մասնակիցները կարողանում էին տանել իրենց բաժինը։ Բայց քանի որ ինքը միայն թղթե շերեփ ուներ, այն մնաց հարիսայի մեջ, և ինքը ստիպված էր ձեռնունայն վերադառնալ։ Խրիմյանը և բազմաթիվ այլ գործիչներ Բեռլինից հետո հասկացան, որ օտար տերությունների հետ իրենց հույսերը կապելու փոխարեն անհրաժեշտ է կազմակերպել սեփական ժողովրդի զինված ազատագրական պայքարը: Խրիմյան Հայրիկը կոչ է անում հայությանը:

Մեծ տերությունները բազմիցս հանդես եկան հայկական բարեփոխումնեն իրականացնելու պահանջներով՝ նպատակ ունենալով Թուրքիայից զիջումներ կորզելու իրենց օգտին: Սուլթանական կառավարությունն օտար երկրների միջամտումից ազատվելու համար նախընտրեց Հայկական հարցի լուծման ուրույն ուղի՝ հայերին ցեղասպանելու քաղաքականությունը:

Պետության կառուցակարգը

Քաղաքական ամբողջականության տեսանկյունից պետությունը քաղաքականապեսկազմակերպված ցանկացած համայնքն է, որն ապրում է կառավարման միևնույնհամակարգի ներքո[1]։ Պետությունները կարող են լինել սուվերեն (ինքնիշխան) և ոչ սուվերեն(ոչ ինքնիշխան)։ Օրինակ, դաշնային (ֆեդերալ) պետությունները դաշնային (ֆեդերալ) միությունների անդամ են, և միայն մասնակիորեն են սուվերեն, բայց, այնուամենայնիվպետություններ են։ Որոշ պետություններ արտաքին սուվերենի կամ գերիշխանության(հեգեմոնիայի) սուբյեկտ են, որում հիմնական սուվերենությունը գտնվում է մեկ այլ պետությանմեջ[2]։ Այն պետությունները, որոնք ինքնիշխան են, հայտնի են որպես սուվերենպետություններ։ Ամերիկյան անգլերենի կրողները հաճախ պետություն և կառավարությունտերմինները օգտագործում են որպես հոմանիշներ, որտեղ երկու բառերն էլ ենթադրում ենկազմակերպված քաղաքական խմբի առկայություն, որը որոշակի տարածքումիրականացնում է իշխանություն։ Շատ հասարակություններ պետությունների կողմիցկառավարվել են հազարամյակներով, մինչդեռ որոշները եղել են պետականազուրկհասարակություններ։ Ժամանակի ընթացքում կառավարման բազմաթիվ ձևեր են զարգացել՝իրենց գոյության իրավունքը հիմնավորելով ամենատարբեր արդարացումներով( ինչպեսօրինակ Թագավորների աստվածային իրավունքը, հասարակական պայմանագրիտեսությունը և այլն)։ 21-րդ դարում ժամանակակից ազգ-պետությունը պետության գերիշխողձևն է, որի սուբյեկտ է հանդիսանում ժողովուրդը։

Կարդում ենք նախագիծը Արուճում

Հեղինակային մանկավարժություն. ամենամյա ստեղծագործական 17-րդ հավաք
Բացօթյա ընթերցանության ֆլեշմոբ
Համագործակցային նախագիծ

Ժամկետը՝ հոկտեմբերի 19

9:30 — մեկնում Մայր դպրոցի կայանատեղիից
10։30- 11։30-քարավանատուն
11։30-դեպի գյուղի դպրոց
11:40-12:15- դիմավորում, ծանոթություն, շրջայց դպրոցում
13։30- 15։00-միասնական քայլք գյուղում. այցելություն Արուճի տաճար (Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի)-գյուղում, հետո՝ եկեղեցուց քիչ հեռու գտնվող «Ձորի բերդ» ամրոց
15։00-15։45-հանգիստ Միսակյանների խնձորի այգում
15։45- վերադարձ
16։30- Երևան, Մայր դպրոց

Մասնակիցներ՝

1. Կարինե Միքայելյան 11-րդ դասարան
2. Արթենի Ջանիկյան 11-րդ դասարան
3. Միսակյան Ելենա 11-րդ դասարան
4. Մարիամ Բադալյան 11-րդ դասարան
5. Անի Գրիգորյան 11-րդ դասարան
6. Անահիտ Մկրտչյան 11-րդ դասարան
7. Սոնա Մկրտչյան 11-րդ դասարան
8. Մերի Խաչիկյան 12-րդ դասարան
9. Հարութ Հաջի Մարտիրոսյան 12-րդ դասարան
10. Էդուարդ Օսիպյան 12-րդ դասարան
11. Արկադի Պետրոսյան 12-րդ դասարան
12. Աբրահամյան Մարիա 10-րդ դասարան
13. Թովմասյան Արթուր 10-րդ դասարան
14. Բեգյան Զոյա 10-րդ դասարան
15. Աղաջանյան Քեթրին 10-րդ դասարան
16. Գրիգորյան Սյուզաննա 10-րդ դասարան

Գործընկերներ-Արուճի միջնակարգ դպրոցի սովորողներ 

Համակարգող՝ Ելենա Միսակյան

Հանդիպման մասնակից յուրաքանչյուր սովորողի տրվում է  2-3 րոպե ժամանակ:
Բացի նախագծային խմբից, հարցեր տալու, դիտարկումներ անելու հնարավորություն կունենան նաև հանդիպման մասնակիցները (1-2 րոպե տևողությամբ):

Ծրագրում

• գրողը և իրականությունը
• մարդ-քաղաքացի-բանաստեղծ Իսահակյանը
• քննարկում, ընթերցանություն, հարցեր…
• կարդալ, ծանոթանալ  գործերին, հարցեր պատրաստել, հատվածներ ընտրել՝ կարդալու համար, պատրաստվել քննարկման:

Նպատակը՝ 

• մշակութային, ճանաչողական քայլք գյուղում 
• ձեռք բերել մարդկանց հետ աշխատանքային կապեր ստեղծելու հմտություններ 
• «Կարդում ենք» Արուճում — Իսահակյանական օրերի ընդառաջ
• պատմաշակութային կոթողներ, գյուղի և գյուղացու կյանքը 
• կապ հաստատել տեղի դպրոցի սովորողների հետ 
• կրթական  փոխանակումներ 
• բերքահավաքի մասնակցություն

Նախագծի իրականացման քայլերը. 

• նախապատրաստական շրջան. 
• համացանցի միջոցով կատարել ուսումնասիրություն. 
• .ընդհանուր պատկերացում գյուղի մասին 
• տարածքի մշակութային կոթողները 

Հեղինակային կրթական ծրագրի շեշտադրումներ՝

• հաղորդակցային հմտություններ
• գրավոր և բանավոր խոսքի զարգացում
• կարծիքի հիմնավորում, ստեղծական մտածողություն
• մեդիահմտություններ

Իսահակյանի պատմվածքները

ԼԻԼԻԹ (հրեական առասպել)
Մի հին չինական զրույց
«Սաադիի վերջին գարունը»
«Համբերանքի չիբուխը»
«Արևի մոտ»
«Անհաղթ խալիֆան»
«Ահմեդի ուղտը»
Երջանկության իմաստը, Շիդհարը
«Եղնիկը»
«Ազգային երգը»
Առակներ

Հնագույն պատմության լուռ վկաները․․․

Արուճի տաճարը՝

Արուճի ս․ Գրիգոր տաճարը հայ ճարտարապետության ոսկեդարի ամենանշանավոր կառույցներից է։ Տաճարի առաջին ուսումնասիրողներից մեկը՝ վաստակաշատ Թորոս Թորամանյանը գրում է․ «Արուճի մեջ, բացի գմբեթից կանգուն է Գրիգոր Մամիկոնյանի ․․․ կանգնած եկեղեցին, որ մի գոհար է 7-րդ դարու մեջ։ ․․․ Արուճի եկեղեցին ոչ միայն իր մեծությամբ և բարձրությամբ նշանավոր է, այլ շինարարական տեսակետով ևս սքանչելի է»։

Ըստ շինարարական արձանագրության, տաճարի հիմնադրությունը տեղի է ունեցել Գրիգոր Մամիկոնյանի իշխանության անցնելու հաջորդ տարում՝ 662 թ․ մարտի 25-ին, որից հետո շինարարական աշխատանքները ավարտվել են 666 թ-ին, ինչպես նշում են պատմիչները (Սամվել Անեցի, Կիրակոս Գնաձակեցի)։ Հենց այդ ժամանակ էլ կատարվել են տաճարի օծումը Անաստաս Ակոռեցի կաթողիկոսի ձեռքով և Սուրհան-Դավթի մկրտություն։

Պետության դերը հասրակության մեջ

Առաքելությունը հասարակական հանձնարարություն է, որի կատարման համար գոյություն ունի ինչ-որ մեկը։ Պետության առաքելություն ասելով հասկանում ենք այն հասարակական խնդիրները, որոնց կատարման համար առաջացել և գոյություն ունի պետությունը: Պետության գոյությունը պայմանավորված է նրա ընդունակությամբ՝ բավարարելու հասարակության հիմնարար պահանջմունքները, այսինքն անվտանգությունը, քաղաքացիական խաղաղությունը, հասարակության հարատևումը։ Ուստի պետության հասարակական առաքելությունը, արժեքը հենց նրանում է, որ այն կարգավորում է հասարակությունը, որոշում է նրա զարգացման ընդհանուր նպատակները և կազմակերպում է դրանց իրականացումը։
Պետության սոցիալական առաքելությունը չի դրսևորվում ինքնաբերաբար։ Դրա վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ, օրինակ՝ ու՞մ է պատկանում պետական իշխանությունը, ո՞վ է այն իրականացնում և ու՞մ շահերից ելնելով, կրոնը և այլն։
Ըստ բնական իրավունքի տեսաբանների կարծիքով՝ պետության նպատակը մարդն է ու նրա իրավունքները։ Դա նշանակում է, որ պետությունը հասարակական դաշինքի արդյունքում ստեղծված կազմակերպություն է, որի առաքելությունը մարդու իրավունքների կենսագործումն ու երաշխավորումն է, հասարակական կարգուկանոնի, խաղաղության հաստատումը։

Ռուս-թուրքակական Բուխարեստի և Ադրիանապոլսի հաշտության պայմանագրերը

1812 թվականին  Բուխարեստում Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև կնքվում է Բուխարեստի հաշտության պայմանագիրը, որով Ախալքալաքն ու Ռուսների գրավված հարակից տարածքը զիճվել են թուրքիային, իսկ Դանուբի շրջանում Բեսարաբյան և Աբխազիան անցում են Ռուսաստանին։ Պայմանագրի կնքմանը՝ աջակցել է Մոլդովայում բնակվող հայ ազգի նշանավոր գորճիչ Մանուկ բեյը, որի պալատում էլ ստորագրվեց այդ պայմանագիրը։
   Սեպտեմբերի երկուսին Անդրիանապոլսում ռուսների և թուրքերի միջև՝ կնքվում է հաշտության պայմանագիր։ Պայմանագրի համաձայն Սև ծովի արևելյան ափերը՝ Փոթի նավահանգստով, և ախալցխան ու ախալքալաքը անցում են ռուսներին։ Թուրքիայի տիրապետության տակ գտվող հայերի թույլատրվում է անցնել Ռուսաստան։
   Այս պայմագիրը ամենևին չարդարացրեց հայերի հույսերը։ Արևմտահայերը ջանում էին վերամիավորվել արևելյան Հայաստանի հետ, բայց չստացվեց։ Եվրապական մեծ պետությունների ճնշման տակ Ռուսաստանը վերադարցրեց՝ Կարսը, Արդահանը Էրզրումը, Մուշը, Բայազետը և գրավված մյուս շրջանները։ Այլ խոսքով արևմտյան Հայերի մեծ մասը մնաց՝ Թուրքիայի տիրապետության տակ։