Սեբաստացի «Բառգիրք հայկազյան լեզվի»
Рубрика: Սեբաստացու օրեր
Մխիթար Սեբաստացու կյանքն ու գործունեությունը․․․
Մխիթար (ավազանի անունը՝ Մանուկ) Սեբաստացին սովորել է Սեբաստիայի Սբ. Նշան, ապա՝ Էջմիածնի, Սևանի, Կարինի վանքերում։ 1693 թ. մեկնել է Բերիա (այժմ՝ Հալեպ), որտեղ ծանոթացել է կաթոլիկ միսիոներների հետ։ 1696 թ. ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա, 1699 թ.՝ ստացել վարդապետական գավազան։ 1701 թ. Կոստանդնուպոլսում հիմնադրել է միաբանություն։ 1705 թ. Հռոմի իշխանություններից ձեռք բերելով վանք հիմնելու համաձայնություն՝ 1706 թ. Վենետիկին ենթակա Հունաստանի Մեթոն բերդաքաղաքում ձեռնամուխ է եղել վանքի կառուցմանը։
1712 թ. Հռոմի պապը Սեբաստացուն շնորհել է աբբահոր կոչում։ Խուսափելով թուրքական հարձակումներից՝ 1715 թ. միաբանությունը տեղափոխվել է Վենետիկ։ 1717 թվականին Վենետիկի Ծերակույտը հրովարտակով Սբ. Ղազար կղզին շնորհել է միաբանությանը։ Այստեղ Սեբաստացին կառուցել է եկեղեցի, բացել դպրոց, պատրաստել է միաբան-գործիչներ։ Սբ. Ղազարում նա զբաղվել է մատենագիտական աշխատանքով, ղեկավարել իր սաների բանասիրական հետազոտական աշխատանքները, կատարել թարգմանություններ, հրատարակել գրքեր։ Սեբաստացու մահվանից հետո միաբանությունը, ի պատիվ նրա, կոչվել է Մխիթարյան։ Դեռևս կենդանության օրոք նրան մեծարել են Երկրորդ Լուսավորիչ ազգիս, Երկրորդ Մեսրոպ և այլ պատվանուններով։
Read moreՄխիթարյանների դերը հայ մշակույթում
Մխիթարյանների միաբանության ծառայությունը զգալի է եղել Վենետիկում և Վիեննայում:
Բացի Վենետիկի Սուրբ Ղազար կղզու և Վիեննայի վանքի վանական դպրոցներից, որոնք մեծամասնությամբ պատրաստել են հոգևորականներ, Մխիթարյանները ունեցել են նաև ուրիշ դպրոցներ, որոնք տեղակայվել են հայաշատ քաղաքներում:
Մխիթարյանները շատ կարևոր դեր են ունեցել հայ հին մատենագրության հավաքման և հրապարակման գործում: Վենետիկի և Վիեննայի Մխիթարյանների վանքերում պահպանվել են 4000-ի չափ ձեռագրեր, տասնյակ հազարավոր հնագույն տպագրություններից մինչև մեր օրերում լույս տեսած հայերեն գրքեր։ Վենետիկի Մխիթարյանները հրատարակել են հին մատենագրության գրեթե բոլոր հայտնի դեմքերի`Եզնիկ Կողբացու, Մովսես Խորենացու, Փավստոս Բուզանդի, Ներսես Շնորհալու Կորյունի, Եղիշեի, Ղազար Փարպեցու, Հովհան Մանդակունու, Ագաթանգեղոսի, Գրիգոր Նարեկացու, և այլոց երկերը։
Read moreՍեբաստացի «Բառգիրք հայկազյան լեզվի»
Հայ բառարանագրական բազմաթիվ ու բազմապիսի հուշարձանների ﬔջ իր բացառիկ տեղն ունի «Նոր բառագիրք հայկազեան լեզուի» անվանումը կրող բառարանը, որ հայագիտության ﬔջ սովորաբար կոչվում է պարզապես «Հայկազյան բառարան»։ Ուղիղ կես դար է տևել «Հայկազյան բառարանի» կազմությունը։ Մխիթարյան մատենադարանում եղաձ մոտ 1000 ձեոագիր հուշարձանների և հայ հին մատենագրության այն ժամանակ տպագրված մատյանների բառաքաղությամբ, հնագույն աղբյուրներից ﬕնչև նոր ժամանակների գրչագրական տարբերակների հաﬔմատությամբ ու բառաքննական ուսուﬓասիրություններով, կազﬔլ են ﬕ ընդարձակ բառարան, որ ինչպես ներածության կամ «Նախադրանքի» ﬔջ է, բաղկացած Էր 12 ձեռագիր հատորներից։ Բայց միաբանությունը չկարողացավ հրատարակել այն, ինչ որ կարողացել էին անել հեղինակները։ Ամբողջ ձեռագիր աշխատության հրատարակության ծախսերն այնքան ﬔծ էին, որ ստիպված եղան հիսուն տարվա, ընթացքում հավաքածու մշակած նյութը համառոտել և ամփոփել ﬕայն երկու հատորում։
Read moreԱնծանոթ բառերն իրենց բացատրություններով․․․
Ալեբախել-փոթորկել
Բաբան-մարտամեքենա
Գոսանալ-չորանալ
Դուքս-ազնվական
Երե-որսի կենդանի
Զմուռս— կնքամոմ
Ընդելուզել-հագցնել
Թաղար-ծաղկաման
Ժպիրհ-անամոթ
Իգիթ-քաջ
Լակոնիկ-համառոտ
Խանչալ-դաշույն
Ծեքծեքել— կոտրատվել
Կղերական-հոգևորական
Հորջորջանք-անուն
Ձեռնհաս-իրավասու
Ղունղունալ-գվգվալ
Ճլորթի-ճոճանակ
Մախաթ-ասեղ
Read moreԱնուններն իրենց բացատրություններով․․․
Էլեն – ֆրանս. նշանակում է <լուսավոր>:
Ալիսա – ֆրանս. նշանակում է <մաքուր>, < թեվավոր> կամ <ազնվացեղ>:
Ասյա – հայկ. Ասյա աշխարհամաս:
Սիլվա – լատ. նշանակում է <անտառ>,<այգի> կամ <պարտեզ>:
Մարինե (Մարա) – լատ. նշանակում է <ծովի դուստր>:
Read moreԲառարանների տեսակները
Բառարանները բաժանվում են երկու մեծ խմբի՝ հանրագիտական և բանասիրական (լեզվաբանական)։
Հանրագիտական բառարանը պարունակում է անհրաժեշտ գիտելիքներ շրջապատող աշխարհի ու բնության, հասարակական կյանքի, գիտության ու մշակույթի, տնտեսության, տեխնիկայի, սպորտի ու նշանավոր մարդկանց վերաբերյալ, որոնք ընդգրկված են բառացանկերում։ Հանրագիտական բառարանները լինում են համընդհանուր և մասնաճյուղային։
Համընդհանուր հանրագիտական բառարաններ են անգլիական «Բրիտանիկա», ֆրանսիական «Լառուսը» և «Ռոբերը», «Խորհրդային մեծ հանրագիտարանը», 12-հատորանոց «Հայկական սովետական հանրագիտարանը», «Ինչ է, ով է» բառարանը, «Դպրոցական մեծ հանրագիտարանը»։
Մասնաճյուղային հանրագիտարաններից են «Բժշկական հանրագիտարանը», Հրաչյա Աճառյանի «Հայոց անձնանունների բառարանը», Էդուարդ Ջրբաշյանի և Մախչանյանի «Գրականագիտական տերմինների բառարանը», Պետրոսյանի «Հայերենագիտական բառարանը»։
Read moreՄխթարյան միաբանություն
Մխիթարյան միաբանությունը հոգևոր, ուսումնակրթական, գիտական և մշակութային կազմակերպություն է: Հիմնադրել է Մխիթար Սեբաստացին 1701 թ-ին, Կոստանդնուպոլսում: 1717 թ-ին միաբանությունը հաստատվել է Վենետիկի մերձակա Սբ Ղազար կղզում. Մխիթարյան է կոչվել Սեբաստացու մահվանից հետո:
Մխիթարյան (սկզբնական շրջանում՝ Անտոնյան) միաբանությունը 1703–16 թթ-ին գործել է Հունաստանի Մեթոն բերդաքաղաքում, որը ենթակա էր Վենետիկի Հանրապետությանը: Միաբանությունը գործունեություն է ծավալել 2 ուղղությամբ՝ կրոնական-կաթոլիկական և հայագիտական-բանասիրական:
Read more
Ելենա Միսակյան 